Onufry Kopczyński, właściwie Andrzej Kopczyński, to postać kluczowa w historii polskiej nauki i kultury XVIII i początku XIX wieku. Ksiądz pijar, pedagog, językoznawca i poeta łaciński zapisał się w dziejach jako twórca fundamentalnego dzieła dla polskiej tożsamości narodowej – pierwszego podręcznika gramatyki języka polskiego.
Urodził się 30 listopada 1735 roku w Czerniejewie koło Gniezna. Jego droga życiowa była ściśle związana z zakonem pijarów, gdzie rozpoczął edukację i gdzie later realizował swoje powołanie pedagogiczne. Po wstąpieniu do zakonu w 1752 roku przyjął imię Onufry i konsekwentnie rozwijał swoją działalność naukową i dydaktyczną.
Kopczyński był wybitnym nauczycielem, prowadzącym zajęcia z gramatyki, poezji i retoryki w różnych ośrodkach pijarskich. Jego szczególnie intensywny okres działalności przypadł na lata 1758-1771, kiedy to wykładał w placówkach edukacyjnych w Radomiu, Piotrkowie, Podolińcu, Rzeszowie i Złoczowie. Doświadczenia zdobyte podczas pracy pedagogicznej zaowocowały później fundamentalnymi dziełami naukowymi.
Gramatyka dla szkół narodowych
Przełomowym momentem w jego karierze było opracowanie na zlecenie Komisji Edukacji Narodowej podręcznika „Gramatyka dla szkół narodowych” w latach 1778-1781. To w tym dziele Kopczyński wprowadził polską terminologię gramatyczną, co miało kluczowe znaczenie dla zachowania i rozwoju języka polskiego w trudnym okresie rozbiorów. Jego zasługą było stworzenie podstaw metodologicznych do nauczania języka ojczystego.
Kopczyński nie ograniczał się tylko do pracy naukowej. Wykazał się również niezwykłą odwagą i heroizmem. 5 listopada 1794 roku, podczas rzezi Pragi, ryzykując własne życie, przeprawił się przez Wisłę, aby nieść pomoc rannym i cierpiącym mieszkańcom. Jego postawa była przykładem głębokiego humanitaryzmu i troski o drugiego człowieka.
Jego działalność była wielowymiarowa. Był członkiem Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych, współpracownikiem Izby Edukacyjnej Księstwa Warszawskiego oraz prefektem Biblioteki Rzeczypospolitej. W 1802 roku został członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie, a w latach 1804-1807 pełnił funkcję prowincjała Pijarów.
Praca Kopczyńskiego została doceniona jeszcze za jego życia. 30 listopada 1816 roku, podczas uroczystości swoich 81 urodzin, otrzymał złoty medal za „Gramatykę języka polskiego” z rąk Stanisława Kostki Potockiego. Było to nie tylko wyróżnienie osobiste, ale przede wszystkim uznanie jego ogromnego wkładu w rozwój polskiej nauki i edukacji.
Kopczyński zmarł 14 lutego 1817 roku w Warszawie. Jego pogrzeb był symboliczny – najpierw pochowany w kościele pijarów przy ulicy Długiej, a po powstaniu listopadowym, gdy władze rosyjskie przejęły świątynię, został potajemnie przeniesiony na cmentarz Powązkowski do zbiorowej, nieoznaczonej mogiły.
Dziedzictwo Onufrego Kopczyńskiego wykracza daleko poza jego czasy. Był nie tylko gramatykiem, ale przede wszystkim strażnikiem polskiej tożsamości narodowej w okresie, gdy Polska była wymazana z mapy Europy. Jego prace przyczyniły się do zachowania języka i kultury polskiej, stając się fundamentem dla kolejnych pokoleń Polaków.